آیا فقط استاندارد برای شیر زلزله کافی است؟!!

مقاله حاضر با راست آزمایی این باور نادرست که فقط استاندارد برای شیرهای حساس به زلزله کافی است از سری مقالاتی است که در جهت اصلاح پیش فرض های فنی در این حوزه نگاشته شده است.  نه فقط در خصوص شیرهای زلزله بلکه در تمام حوزه های کالایی بعضی به اشتباه بر این باورند که دارا بودن علامت استاندارد و یا برابر با موازین و آِیین نامه های استانداردهای مرتبط هر کالا حداکثر کیفیت را نشان می دهد. مخاطبان محترم که برای ایمن سازی ساختمان ها اقدام به نصب ادوات ایمنی می کنند قبل از همه بهتر است معیارهای قضاوت در خصوص محصول مورد نظر بدانند و با مطابقت با آنها اقدام به سفارش و خرید کنند. خرید شیرهای حساس به زلزله به علت ظرایف بسیار و جدید و نوآورانه بودن محصول به صورت مضاعف چنین ملاحظه ای را نیاز دارد. به ویژه با توجه به اینکه وجود محصولات تقلبی و با آرم و علائم فیک نیز بارها گزارش شده است.

آیا داشتن علامت استاندارد مستند سازی حداقل هاست یا حداکثرها؟

استاندارد عبارت از نیازمندی ها، مشخصات، رهنمودها و شاخصه هایی که می بایست به صورت غیرمعارض مورد استفاده قرار گیرد تا به مصرف کننده اطمینان دهد که کالای مورد نظر با هدفی که برای آن عرضه می گردد سازگار است.(مرجع) خود واژه استاندارد بر اساسی که به صورت اولیه وارد ادبیات کیفیت شده است بیانگر الگوهای تکرار شونده و مداومی است که روی آنها اجماع تکنیکی حاصل شده که معیار قضاوت به حساب می آیند. برای مثال استاندارد سازی در فرایند های تولیدی و خطی شدن تولید برای اولین بار در جهان یکسان سازی قطعات و فرایندها شد به نحوی که هر قطعه و یا فرایند منحصر به یک محصول یا خدمات نباشد بلکه برای هر تایپ قابل استفاده باشد.

به مرور زمان و پیشرفت صنعت این نیاز پیدا گردید که سازمان های خاصی مطابقت با موازین به اجماع رسیده شده تحت آیین نامه های استاندارد را مورد تایید قرار دهند. علائم استاندارد متعدد کیفی کالا و علائم استاندارد مدیریت نشانگرهایی هستند که دارا بودن آنها توسط یک برند خاص کالایی به این معنا است که سازمان اعطا کننده آن نشان استاندارد مربوطه را برای کالاها یا خدمات خاصی مورد تایید قرار داده و تا اعتبار آن علائم بابرجاست نظارت بر تداوم آن وجود دارد.

برای کالاهایی که عرضه می شود مطابقت مواد تشکیل دهنده با موادی که تولید کننده واقعا آن را در ساخت به کار برده است، استحکام، یکنواختی، مشخصات ابعادی، کارکرد آن از مواردی هستند که استانداردها قوانینی برای آن لحاظ می کنند. آزمایشگاهها با اعمال آزمایش های متعدد انطباق نمونه ها با موازین یک آیین نامه را مورد تایید یا تکذیب قرار می دهند.

برای پاسخ گفتن به این سوال که آیا استانداردها بیانگر حداقل ها هستند یا حداکثرهای موجود فن آوری مثالی در این قسمت کمک کننده است. یک غذای کنسرو شده که مصرفی عام است برای استفاده از مواد نگهدارنده باید حداکثر تا میزان خاصی از این مواد استفاده کند. این استاندارد به این منظوراست که اطمینان حاصل کند که کم ترین ضرر مورد اجماع استانداردهای جهانی در آن ماده غذایی لحاظ شدهاست. اما آیا این به معنی است که غذای مذکور کاملا سالم و ایده آل است؟ قطعا خیر. این امر مثال واضحی است که نشان می دهد این استاندارد بیانگر حداقل هایی است که طبق یک استاندارد این ماده غذایی بر اساس آن عرضه شده است. بدیهی است که اگر شرکتی بتواند با تکنیک هایی مواد غذایی را با مواد نگهدارنده کمتر یا فاقد آن مواد عرضه کند محصولی سازگارتر با سلامت مصرف کنندگان عرضه کرده است. در ادامه خواهیم دید که شیرهای حساس به زلزله در صورت مطابق بودن با برخی استانداردها فقط حداقل های مورد پذیرش را دارند و لزوما بیانگر کیفیت بالای آنها نیستند.

شیر حساس به زلزله طنین

شیر برقی شات آف

آیا داشتن علامت استاندارد برای شیرهای زلزله حداقل هاست یا گواه بالاترین کیفیت های فن آوری روز؟

شیرهای حساس به زلزله بر اساس ایین نامه های متعددی کیفیت آنها مورد ارزیابی قرار می گیرد. یکی از اولین استاندارهای مربوطه و مشهورترین آن استاندارد بین المللی ASCE 25-97 است. این استاندارد به ویژه به علت توضیح و تبیین نحوه آزمایشات لرزه ای توسط میز لرزان یا میز زلزله اهمیت کانونی دارد. در سال 1387 با اقتباس از استاندارد بین المللی مذکور استاندارد ISIRI 10942 آیین نامه ایرانی شیرهای زلزله تدوین گردید. مشخصات کیفی بدنه، مواد، استحکام قطعات و دوام و برخی دیگر مشخصات شیرهای قطع کن گاز در زمان زلزله بر اساس استاندارد بین المللی ANSI z.21.21 مورد ارزیابی قرار می گیرد. تمام این استانداردها بیانگر حداقل ها، مشخصات، رهنمودها و شاخص هایی است که شیرهای حساس به زلزله داشته باشند تا بتوانند روی شبکه لوله کشی گاز نصب شده و در زمان زلزله جریان گاز را به صورت کاملا خودکار قطع کنند. در شیرهای زلزله جنس بدنه و استحکام آن و استحکام قطعات بسیار اهمیت دارد. استاندارد ها بیان حداقل ها در استحکام بدنه هستند. رعایت این استانداردها به معنی این نیست که برای مثال در صورت واژگونی سازه یا لغزش قابل توجه لوله های گاز، بدنه سالم می ماند. تحقیقات متعدد در آزمایشگاه شرکت طنین توسعه پارس و با روش اعمال نیروهای عادی زلزله روی سازه نشان می دهد که بسیار محتمل است که بدنه شیرهایی که در حال حاضر برخی برندها با آن تولید می شوند، شکسته و خود خطرساز باشد. برخی شیرهای زلزله وارداتی دارای اتصالات و به ویژه فلنچ هایی هستند که با فشار سازه ای محدود و حتی در برخی موارد با آچارکشی می شکنند. برخی از آنها مدعی مطابقت با استاندارد نیز هستند. اما آیا در زلزله واقعی شیرهای مذکور بدون آسیب می مانند؟

علاوه بر استحکام بدنه کیفیت قطعات داخلی، آب بندی و مقاومت در برابر نزولات جوی و آب و هوای سخت نیز اهمیت بسزایی دارد. استانداردهای موجود فقط بیانگر حداقل هایی هستند که در تولید این ادوات باید رعایت گردد و به معنی این نیست که لزوما محصول مورد نظر با کیفیت بالا تولید شده است. سازندگان مطرح دنیا علاوه بر رعایت استانداردها در لیست آزمایشات خود و در طراحی قطعات مواردی را لحاظ می کنند که بسیار بالاتر از کیفیت های حداقلی است. به عنوان یک مثال دیگر استفاده از نوع مواد آببندی کننده در سیت و پلاگ شیرهای قطع کن در زمان زلزله نیز بسیار اهمیت دارد. استانداردهای مربوطه با تعداد معدود آزمایش آببندی بعد از خروج از فریزر و آون تاییدیه مطابقت با استاندارد صادر می کنند ولی برای اینکه یک شیر به مدت های طولانی بتواند عملکرد درست داشته باشد می توان از موادی با کیفیت بالاتر از استاندارد استفاده نمود. این امر ضامن سلامت طولانی مدت این ادوات هستند.

شرکت طنین توسعه پارس به عنوان اولین طراح و سازنده شیرهای حساس به زلزله در کشور و همچنین اولین تولید کننده شیرهای برقی شات آف در کشور قبل از تولید عمده، یکی از پژوهشگران این حوزه بوده است. قبل از اینکه این شرکت اقدام به تولید انبوه شیرهای مذکور کند مطالعات وسیعی روی بومی سازی این محصولات در کشور کرد. یکی از مواردی که در روند مذکور مورد توجه قرار گرفته است نقش آلودگی گاز در کارکرد و رفتار لرزه ای شیرهای زلزله است.

مکانیسم بعضی از شیرهای وارداتی یا شیر زلزله های کپی سازی شده (برای اطلاع بیشتر مقاله مقایسه برندهای شیرهای حساس به زلزله)از آنها به نحوی است که اجازه می دهد آلودگی گاز وارد قطعات حساس مکانیکی شود. ممکن است این مکانیسم ها در بعضی کشورها که دارای گازهای کاملا پالایش شده و پاک هستند مطلوب و موثر باشد ولی در کشور اینگونه نیست. آلودگی موجود در گاز کشور وارد قطعات بسیار حساس مکانیکی شده و با رسوب میان آنها به تدریج از حساسیت آنها در برابر امواج زلزله بکاهد. شیر حساس به زلزله طنین در سایزهای مختلف با مکانیسمی ساخته شده که آلایش گاز و آلایش محیط بیرونی به هیچ نحو نمی تواند وارد قطعات حساس مکانیکی شود. این شاخصه در استانداردهای موجود نقش کمرنگی دارد ولی از اهمیت زیادی برای کارکرد بلند مدت این ادوات برخوردار است. از نظر بدنه شیر زلزله طنین با شاخصه ویژه بدنه فولادی شناخته می شود و اگرچه استفاده از بدنه فولادی الزام استانداردی ندارد ولی کیفیت بسیار بالایی به آنها می دهد. اکثر شهر ها و روستاهای کشور ما دارای بخش های وسیع بخش های فرسوده هستند. از قسمت ها غیر فرسوده نیز ساختمان های غیر مهندسی به وفور پیدا می شوند. در این ساختمان ها آنچنان که مد نظر وضع کنندگان استاندارد بوده، فقط آسیب های جزئی خطر لوله کشی گاز به حساب نمی آیند. برای اطمینان از این ادعا می توانید به مقاله پیدایش و تحول سیستم های ایمنی گاز در برابر زلزله مراجعه کنید. در زلزله های آسیب زای کشور خطر واژگونی دیوارهای محوطه و سازه های مجاور یا حمال لوله های گاز نیز زیاد است. شیرهای زلزله با بدنه های ضعیف ممکن است نه تنها ایمنی ایجاد نکنند بلکه خود مزید بر علت شده و با شکسته شدن بدنه آنها باعث نشت وسیع گاز و انفجار و آتش سوزی گردند.

در پایان لازم به خاطرنشان است که این مقاله به هیچ نحوی به این معتقد نیست که استانداردها و دارا بودن علائم استاندارد مهم نیستند. کما اینکه شرک طنین توسعه پارس اولین شرکتی است که در کشور موفق به دریافت گواهینامه کاربرد علامت استاندارد از سازمان استاندارد شد. گواهینامه استاندارد ایزو که کیفیت مدیریت است و همچنین تاییدیه CE اروپا همگی از تاییدیه هایی هستند که این شرکت برای وصول آنها اقدامی سریعی نمود و موفق به دریافت آنها گردیده است. ولی این مقاله تاکید بر این قسمت است که استانداردها حداقل ها و شرط های لازم برای استفاده از ادوات مذکور هستند ولی لزوما به معنی شروط کافی نیستند. مصرف کنندگان محترم با دقت روی مشخصات فنی شیرهای حساس به زلزله و شیرهای شات آف برقی در صفحه فروشگاه طنین مارکت به بخشی از ویژگی های فنی فرااستانداردی هم مطلع شده و می توانند با مقایسه فنی تر اقدام به خرید نمایند.